— Deze blogpost werd geschreven door masterstudent Andrée Walravens, voor het vak Bijzondere Vraagstukken: Oudgriekse Letterkunde. De opinies en argumenten in deze blogpost zijn die van de student en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het officiële beleid of standpunt van de Afdeling Grieks. Voorbeelden van analyse uitgevoerd in deze blogpost zijn slechts voorbeelden.
Het is u misschien ook al overkomen. U zoekt online naar een nieuwe lamp voor op de nachttafel. Even later opent u één of andere sociaal medium en naast heel wat reclame voor lampen, wordt u ook een artikel van een roddelblad aangeraden. Iets in de trant van De beste verlichting om je liefdesleven weer te doen opflakkeren. De artikels waarin vrouwen elkaar advies geven zijn ontelbaar. Vraag een online zoekmachine wat te doen als uw vriend vreemdgaat en uw online vriendinnen van Flair (of welk blad of online forum dan ook) schieten u graag te hulp. U heeft deze lectuur in de vorm van een getuigenis van een trouwe lezeres, maar ook in de vorm van lijstjes en andere. U kent ze waarschijnlijk wel.
Lees dit als…
Ik vermoed dat ik niet de enige ben die zich soms ongemakkelijk voelt bij die artikels. Als ze niet achter een paywall verscholen zitten, durf ik ze wel eens te lezen. Helaas stellen ze mij meestal teleur en stel ik mij de vraag wie echt iets is met hun raad. De content kan vaak niet tegemoetkomen aan de veelbelovende titels. Grote beloftes dienen als lokmiddel en eenmaal voorbij de inleiding merk je al snel dat deze niet waargemaakt zullen worden. Als jonge vrouw vraag ik mij soms af of het advies dat deze bladen en fora aanraden niet wat conservatief zijn en de groei van jong meisje naar een geëmancipeerde vrouw afremmen. Lees anders even dit artikel (titel en inleiding volstaan). Judith ontdekt dat haar vriend haar bedriegt en beslist dit te negeren en haar relatie verder te zetten. Judith is natuurlijk niet elke vrouw, maar als u op andere plekken ten rade zou gaan, vindt u zeer snel hetzelfde advies. De patriarchale structuren van de onze maatschappij schemeren ook in deze artikels door. Je stelt je best onderdanig op in je relatie en neemt best niet te veel initiatief als vrouw. Elke vrouw lijkt hetzelfde doel voor ogen te hebben: huisje, tuintje, kindje. Nochtans zijn ze vaak geschreven door vrouwen en gericht aan vrouwen.
Help, mijn man gaat vreemd: de oudheid
Toen ik op het lijstje van mannengeheim.nl, 7 tips voor als hij vreemdgaat: Zo kan je een man stoppen, stootte moest ik denken aan een brief van de pythagoreïsche filosofe Theano aan een getrouwde vrouw, Nicostrate. We maken best een onderscheid tussen de historische Theano en de auteur van de brieven. De historische Theano, soms Theano I genoemd, zou de vrouw van Pythagoras geweest zijn, en leefde in de zesde eeuw voor Christus. De auteur van de brieven kunnen we ook binnen de Pythagoreïsche leer plaatsen, maar leefde een aantal eeuwen later te zien aan haar taalgebruik. Haar naam werd waarschijnlijk ook als pseudoniem gebruikt in latere tijden.
Nicostrate heeft het moeilijk, omdat haar man prostituees bezoekt. Theano adviseert haar om bij haar man te blijven. De filosofe verzekert haar dat de man na verloop van tijd zijn fout zal inzien en zich hierom zal schamen. Nicostrate loopt beter niet het risico als oude vrijster achter te blijven, dus straft ze haar man best niet. ‘If you separate from him and leave, you will change your former husband only to find another, and if he errs in the same way, yet another (for not having one is not bearable for young women), or you will stay alone without a husband, like a spinster.’ (Theano, brief aan Nicostrate, 6 – vertaling Plant 2004)
Van de zeven tips op mannengeheim.nl zijn er heel wat terug te vinden in Theano’s brief, ondanks de vele eeuwen tussen de brief en de blog. Zo adviseert de blog ook om niet te emotioneel te reageren, om jezelf niet als oorzaak te zien en om vol te houden (de relatie is nog niet ten einde). Is mannengeheim.nl ouderwets? Is Theano voor op haar tijd? Of zijn haar adviezen tijdloos?
De wereld van Theano
Persoonlijk vind ik dat online fora en roddelbladen best wat feministischer uit de hoek mogen komen. In die zin vind ik de tips van mannengeheim.nl ouderwets, maar de brieven van Theano moeten we natuurlijk in hun eigen tijd situeren. Zoals Monserrat Jufresa (1995, p.18-19) argumenteert, vond een rijkere vrouw in de Oud-Griekse wereld niet vaak haar weg naar kennis en educatie. Het is niet zeker wanneer de schrijfster van de brieven die aan Theano worden toegeschreven, precies leefde: meestal wordt ze in de 4e-3e eeuw v.C. gesitueerd. De pythagoreïsche school, waar ze waarschijnlijk deel van uitmaakte, stond er echter om bekend vrouwen toe te laten in hun kringen. De pythagoreeërs zagen de kosmos als iets harmonisch en streefden ook naar harmonie in de stad en in het huishouden, die ze als een microkosmos zagen (Wider, 1986, p.27). Jufresa (1995, p.29) schrijft dat de vrouw het middelpunt is van het huishouden, de oikos, dat dus een harmonische microkosmos moet zijn. Op die manier krijgt Theano een platform en gebruikt ze ook haar stem.
Ze komt echter niet los van haar pythagoreïsche achtergrond. Haar advies past in het kader van deze filosofie. Nicostrate moet de harmonie in haar huishouden bewaren, waar geen plaats is voor boosheid en jaloezie: ‘But, my friend, live, not responding to prostitutes but remaining aloof from them by your proper conduct towards your husband, by your care for the house, by your compassion for those who work for you, and by deep love for your children.’ (Theano, brief aan Nicostrate, 4 – vertaling Plant 2004)
Binnen Theano’s wereld, die gekleurd is door de pythagoreïsche leer, is ze geen unieke stem en houdt ze zich aan de normen en waarden van haar school. In een maatschappij echter waar een vrouw zelden een stem krijgt, heeft “de vrouw” in Theano’s brieven (want er zijn er meerdere, meestal gericht aan vrouwen) juist veel agency. In haar brieven staan de acties en houdingen van de vrouwen in kwestie op de voorgrond. Theano’s advies richt zich op de attitude van de vrouw. De rol van de man in het verhaal wordt geminimaliseerd.
Een laatste raad: Wees geen Medea
Toch vraag ik mij af of Theano zich altijd bewust is van haar, mijns inziens bevoorrechte, positie. Aan het einde van de brief haalt ze immers Medea aan als anti-voorbeeld: ‘Tragic drama thaught us to defeat envy, in the meaning of the outcome of Medea’s unlawful actions’. (Theano, brief aan Nicostrate, 7 – vertaling Plant 2004)
Enerzijds maakt dit mythologische voorbeeld dat de brief een intellectuelere uitstraling krijgt. Anderzijds is het een passend voorbeeld van een vrouw die het overspel van haar man niet wil laten passeren, met in de tragedie van Euripides de dood van Medea’s kinderen tot gevolg. Zoals Meg Shields (2016, p.71) argumenteert, heeft Medea geen familie of land meer om naar terug te keren. Haar situatie is uitzichtloos, omdat ze ook een vreemdeling is in het land van haar man. Daarnaast staat Jason, Medea’s echtgenoot, ook op het punt zijn vrouw effectief achter te laten. Dit is heel verschillend van de situatie waarin Nicostrate verkeert. Mythes zijn een krachtige tool om met één naam meteen een heel verhaal op te brengen, maar Theano negeert toch een aantal elementen (zoals Medea’s afkomst) uit het verhaal. Het blijft natuurlijk een treffend voorbeeld waarin emoties de bovenhand nemen met een verschrikkelijke afloop als resultaat.
Een verlichte vrouwelijke stem?
Hoewel Theano nagenoeg hetzelfde advies geeft als de auteur van 7 tips voor als hij vreemdgaat: Zo kan je een man stoppen, vind ik haar een stem die meer gehoord mag worden vandaag de dag. Hoewel ook zij (zoals te verwachten valt) niet loskomt van de heersende structuren in haar wereld, blijft ze een unieke vrouwelijke stem die in haar advies de focus op de vrouw zelf houdt. Maar de tijden zijn veranderd sinds Theano – gelukkig maar – en dat zou ik graag weerspiegelt zien in blog posts en zogenaamde vrouwenbladen. Zoals Luce Irigaray (in Skinner (1993, p.130)) zegt, ‘There may be a speaking-among-women that is still a speaking (as) man but that may also be the place where a speaking (as) woman may dare to express itself’. Theano is voor mij niet helemaal een vrouwelijke stem, omdat er nog steeds mannelijke idealen doorklinken in haar brieven (bijvoorbeeld de wachtende, trouwe echtgenote die Nicostrate volgens Theano moet zijn). Al doet ze dit in een tijd waar het eerder zeldzaam is dat je als vrouw spreekrecht hebt. Helaas zijn veel voorbeelden van speaking-among-women nog steeds gekleurd door patriarchale structuren; daar mag van mij na duizenden jaar toch echt wel verandering in komen.
Bibliografie
Jufresa, M. (1995). Savoir féminin et sectes pythagoriciennes. Clio. Femmes, Genre, Histoire, 2, 17–40.
Shields, M. (2016). You fight like a girl: Medea, Theano II and diverging articulations of the heroic code. Pseudo-Dionysius, XVIII(Maart), 67–72.
Skinner, Marilyn. 1993. Woman and language in Archaic Greece, or, why is Sappho a woman?. In Rabinowitz, N.S. & A. Richlin (eds.), Feminist Theory and the Classics. New York & London, 125-144.
Wider, K. (1986). Women Philosophers in the Ancient Greek World: Donning the Mantle. Hypatia, 1(1), 21–62.